Przez tysiące lat rozwoju, olbrzymi kapitał doświadczeń zgromadził się w praktyce akupunktury potwierdzając, że szerokie spektrum chorób i stanów, może być skutecznie leczone tą techniką. W odróżnieniu od wielu innych tradycyjnych metod leczenia, które mają narodowy lub kulturowy kontekst, akupunktura jest stosowana na całym świecie, zwłaszcza od lat 70tych XXtego wieku. W ciągu ostatnich dekad prowadzono intensywne badania nad akupunkturą, wykorzystujące tzw. „oszukaną” (shame acupuncture) lub placebo akupunkturę.
Akupunktura dosłownie oznacza „przebić igłą”. Jednakże, stosowanie igieł jest używane często w połączeniu z przyżeganiem – ze spalaniem na albo ponad skórą ziół. Chińska nazwa zhen jiu oznacza „medycynę ognia i metalu” i obejmuje zarówno akupunkturę, jak i przyżeganie. Nie ma prawdziwej akupunktury bez przyżegania i wykorzystania moksy do leczenia.
Akupunktura zapoczątkowana została w Chinach wiele wieków temu i szybko rozprzestrzeniła się do Japonii, na półwysep koreański oraz innych miejsc w Azji. Akupunktura jest powszechnie używana w systemach opieki zdrowotnej krajów tego regionu; jest oficjalnie uznana przez państwa i dobrze odbierana przez ogół społeczeństwa.
Pomimo, że akupunktura pojawiła się w Europie już na początku siedemnastego wieku, sceptycyzm co jej skuteczności nadal istnieje w krajach, gdzie współczesna zachodnia medycyna jest podstawą ochrony zdrowia, szczególnie zaś w tych krajach, w których jeszcze akupunktura nie jest powszechnie stosowana. Ludzie kwestionują czy akupunktura wywiera prawdziwy efekt terapeutyczny, czy też działa jedynie poprzez efekt placebo, siłę sugestii albo entuzjazm, z którym pacjenci odnoszą się do tej metody leczenia. Dlatego też potrzeba ciągle badań naukowych, które ocenią skuteczność akupunktury w kontrolowanych badaniach klinicznych.
Na świecie jest coraz więcej prowadzonych kontrolowanych badań klinicznych. Niektóre z tych badań dostarczyły niepodważalnych dowodów naukowych, że akupunktura jest skuteczniejsza niż placebo w określonych warunkach. Na przykład, przewlekły ból likwidowany za pomocą akupunktury jest w zakresie 55-85 %, co prezentuje się korzystnie na tle skuteczności silnie działających leków (morfina jest skuteczna w 70% przypadków) i przekracza efekt placebo (30-35 %). Poza tym, mechanizmy analgezji akupunkturowej były badane intensywnie od późnych lat 70tych, ujawniając rolę nerwowych i humoralnych czynników.
Kontrolowane badania kliniczne są bardzo trudne do przeprowadzenia pod kątem akupunktury, zwłaszcza jeżeli mają być zaślepione, a akupunktura ma być porównywana z placebo. Różne rodzaje akupunktury placebo zostały opracowane, ale nie są łatwe do zastosowania w krajach, w których akupunktura jest szeroko stosowana. W krajach tych pacjenci wiedzą dużo na temat akupunktury. Wiedzą, jakie odczucia towarzyszą nakłuwaniu punktów, znają szczególne uczucie, które występuje po nakłuciu lub podczas manipulacji igłą. Poza tym, akupunkturzyści uważają takie badania za nieetyczne, ponieważ są przekonani co do skuteczności działania akupunktury. W rzeczywistości większość badań nad akupunkturą kontrolowanych placebo zostało przeprowadzonych w krajach, w których panuje jeszcze nastawienie sceptyczne do efektywności akupunktury przy jednoczesnym zainteresowaniu ta techniką.
Bardziej praktyczne jest porównywanie efektów terapeutycznych akupunktury to efektów leczenia konwencjonalnego poprzez randomizowane badania. Z powodu trudności w wykluczeniu efektu placebo badania porównawcze z grupą kontrolną bez leczenia mogą być problemy w uzyskaniu przekonywających dowodów podczas oceny wyników. Badania retrospektywne, w których efekty akupunktury są porównywane z przeszłymi wynikami leczenia także mogą nie mieć znaczenia, zwłaszcza jeżeli nie zostały dobrze zaprojektowane. Badania nieporównawcze mają małe znaczenie, zwłaszcza jeżeli choroba ma charakter samoograniczający się. Jednak, jeżeli można uzyskać gwałtowną poprawę w przewlekłej, długotrwałej chorobie lub jeżeli jest określona poprawa w chorobie uznawanej za nieuleczalną w leczeniu konwencjonalnym, efekty akupunktury powinny być oceniane w korzystniejszym świetle, nawet jeżeli nie zostały przeprowadzone dobrze przygotowane, kontrolowane badania.
Kolejną trudnością w ocenie efektów akupunktury jest uzależnienie wyników leczenia w dużym stopniu od biegłości akupunkturzysty – jego umiejętności w selekcjonowaniu i lokalizowaniu punktów oraz w manipulowaniu igłami. I to może tłumaczyć rozbieżności pomiędzy wynikami nawet dobrze zaprojektowanych badań.
Z powodu sukcesów przeprowadzania zabiegów chirurgicznych w znieczuleniu akupunkturowym, leczenie bólu było szeroko badane. Inne stany, często leczone akupunkturą, mają znacznie mniej doniesień, wykorzystujących adekwatną metodologię.
Ogólnie rzecz biorąc, leczenie akupunkturą jest bezpieczne, jeżeli jest przeprowadzane przez wykwalifikowanego akupunkturzystę. W odróżnieniu od wielu leków jest nietoksyczne, a objawy niepożądane są minimalne. Jest to prawdopodobnie jeden z powodów, dla których zainteresowanie akupunkturą jest tak duże. Jak wcześniej wspomniałam, akupunktura jest porównywalna z preparatami morfiny w skuteczności w znoszeniu bólu przewlekłego, jednak bez skutków ubocznych związanych z morfiną, jak np. uzależnienie.
Nawet jeżeli efektywność akupunktury jest mniejsza niż leczenia konwencjonalnego, akupunktura może nadal być rozważana ze względu na toksyczność lub działania niepożądane leczenia konwencjonalnego. Np. są doniesienia z kontrolowanych badań klinicznych pokazujące, że akupunktura jest skuteczna w reumatoidalnym zapaleniu stawów, chociaż jej efekty nie są tak znaczące jak kortykosteroidów, to i tak wykorzystanie akupunktury jest uzasadnione ze względu na brak działań niepożądanych, zwłaszcza w porównaniu do działań niepożądanych, występujących przy długotrwałej terapii kortykosteroidami.
Zaletami przy stosowaniu akupunktury są jej prostota, dogodność i mało przeciwwskazań.
Pomimo, że skuteczność z akupunktury w leczeniu kamieni nerkowych na przykład, jest potwierdzona przez badania porównawcze z innymi terapiami, to w żadnym przypadku nie jest tak wysoka, jak interwencji chirurgicznej. Jednakże, pomimo tego, leczenie akupunkturą kamieni nerkowych jest wartym polecania sposobem z powodu jego łatwości, co powoduje że jest lepiej niż interwencja chirurgiczna, przyjmowana przez pacjentów.
Są oczywiście schorzenia, w których stosowanie akupunktury nie jest bardziej praktyczne niż leczenia konwencjonalnego. Np. w leczeniu ostrej biegunki czerwonkowej jej efektywność jest porównywalna ze stosowaniem furazolidonu, ale ma to raczej znaczenie akademickie ze względu na łatwość podawania doustnego leków przeciwczerwonkowych.
Ocena kliniczna pokazuje, czy dana terapia działa; badania prowadzone nad mechanizmem działania pokazują, jak działa, a także mogą dostarczyć danych co do skuteczności. Ocena kliniczna może poprzedzać badania nad mechanizmem lub odwrotnie. Np. badania eksperymentalne nad wpływem akupunktury na białe ciałka krwi przyczyniły się do przeprowadzenia skutecznych badań w leczeniu leukopenii spowodowanej przez chemioterapię.
Współczesne badania naukowe udowodniły następujące sposoby działania akupunktury:
powodujące efekt analgetyczny
chroniący organizm przed zakażeniami
regulujący różne fizjologiczne funkcje
W rzeczywistości dwa pierwsze działania mogą zostać przypisane także regulacji funkcji fizjologicznych.
Efekty terapeutyczne akupunktury są wywołane przez jej wpływ regulujący na różne systemy, a to może być uważane za niespecyficzne leczenie szerokiego spektrum wskazań, szczególne pomocne w zaburzeniach funkcjonalnych.
Chociaż zastosowanie różnych punktów akupunktury i sposobów manipulacji może mieć wpływ poprzez różne mechanizmy, najważniejszym czynnikiem wpływającym na kierunek działania jest stan pacjenta. Liczne przykłady pokazują, że działanie regulujące akupunktury jest dwukierunkowe. Akupunktura obniża ciśnienie krwi u pacjentów z nadciśnieniem i podnosi u pacjentów z niedociśnieniem; zwiększa wydzielanie soku żołądkowego u pacjentów z niedokwaśnością, a zwiększa u pacjentów z nadkwaśnością; reguluje ruchliwość jelit zarówno u pacjentów ze spastycznym jelitem grubym, jak i przy hipotonii jelit. Dlatego też akupunktura rzadko powoduje pogorszenie stanu. W większości przypadków, główne zagrożenie leży w odrzuceniu leczenia konwencjonalnego.
Ponieważ działania terapeutyczne są osiągane dzięki mobilizacji własnego potencjału organizmu, akupunktura nie powoduje wystąpienia działań niepożądanych w odróżnieniu od wielu terapii z wykorzystaniem leków. Na przykład: gdy uwolnienie hydrokortyzonu odgrywa ważną rolę w uzyskaniu efektu terapeutycznego, ilości tej substancji, uwolnione dzięki akupunkturze są małe i precyzyjne regulowanie, pozwalając na uniknięcie działań niepożądanych terapii hydrokortyzonem. Z drugiej strony – z tego samego powodu – akupunktura ma swoje ograniczenia. W pewnych warunkach, gdy jest wskazana, może nie odnieść zamierzonego efektu, jeżeli potencjał pacjenta nie jest wystarczający do wyzdrowienia (np. zaawansowana choroba nowotworowa).